Thema 2: Controle

Het dragen van kleurrijke kleding, cosmetica en sieraden wordt over het algemeen geassocieerd met vrouwen, hoewel het ook bekend is dat mannen kunnen genieten van mooie kleren, cosmetica en sieraden.

Maar de geschiedenis leert dat het sinds de 18e eeuw steeds minder voorkwam dat (Europese) mannen zich spectaculair mooi maken. Historici hebben deze achteruitgang in de verfraaiing van mannen in verband gebracht met de “uitvinding” van “homoseksuelen” door mannen die een relatie wilden met een andere man te bestempelen als zondig, ziek en crimineel, wat gebeurde in de 17e eeuw. Voor die tijd was ‘sodomie’ (seks die niet tot voortplanting leidt) ook al “zondig”, maar er werd nooit over gesproken en mensen die het deden werden niet gelabeld. Maar toen zulke mensen gelabeld werden als criminelen, wilden heteroseksuele mannen wilden niet gezien worden als sodomieten of als homoseksuelen. Zo begon er een nieuwe mode om zich zo mannelijk mogelijk te kleden en te gedragen, zodat je vooral niet als homoseksueel gezien zou worden. Dit is de reden waarom het extreem belangrijk werd om je te kleden als een “echte” (niet homoseksuele) man.

Seksuele stereotypering werd de mode. Mannelijke en vrouwelijke lichaamsdelen werden steeds meer overdreven in kleding. Volgens Elizabeth Wilson is mode geobsedeerd door gender en is het bedoeld om de gendergrenzen te definiëren en te controleren.

Vrouwenmode lijkt zich vooral bezig te houden met het markeren van het verschil tussen vrouwelijke lichamen, door jurken te ontwikkelen die de aandacht trekken naar het anders-zijn (anders dan mannen) van vrouwen, zoals borsten, billen en heupen die overdreven werden door korsetten, jurken die enorm uitstaken aan de achterkant en (push-up) beha’s.

De 18e en 19e eeuwse mode voor vrouwen was erg oncomfortabel om te dragen. Korsetten en gordels zorgen voor ademhalingsmoeilijkheden en interne organen werden verdrukt en verschoven. Het was een soort marteling om deze kleren te dragen. De filosoof Foucault zegt dat deze “marteling” bedoeld was om vrouwen te bestempelen als iemand die straf verdient. Angela King legt uit dat mannen verondersteld werden rationeel te zijn, met gemakkelijker passende kleding, terwijl vrouwen werden gezien als instinctieve en mogelijk gevaarlijke wezens die moesten worden gecontroleerd door jurken die als gevangenissen aanvoelden en door hun gedrag strikt te controleren.

Vrouwen werden gezien als potentiële criminelen: hoeren en verleiders. Ze belichaamden alles wat de man in die tijd vreesde en verachtte, maar ook begeerde. Voor deze “misdaad” hadden vrouwen de “straf” nodig van het dragen van kleding die erotische aandacht op het lichaam vestigde, maar tegelijkertijd het lichaam inperkte en “corrigeerde” voor mannelijke ogen. Volgens Susan Bordo diende het korset “als een embleem van de kracht van de (mannelijke) cultuur om zijn ontwerpen op te leggen aan het vrouwelijk lichaam.”

De feministische schrijfster Simone de Beauvoir beweert dat vrouwelijke kostuums en stijlen werden ontworpen om activiteit van vrouwen te voorkomen: “Chinese vrouwen met gebonden voeten konden nauwelijks lopen, de gepolijste vingernagels van de Hollywood-ster beroofden haar van haar handen; hoge hakken, korsetten, uitstekende achterkanten van jurken, strakke gordels en strakke beha’s waren niet alleen bedoeld om de rondingen van het vrouwelijk lichaam te accentueren maar vooral om het onvermogen van vrouwen te vergroten”. Verlamd door de strakke en ongemakkelijke kleding en door te moeten gehoorzamen aan de “regels van wat als gepast wordt beschouwd”, werd het lichaam van de vrouw in een positie gedwongen waarin ze niet veel meer dan een passief object kon zijn. Op deze manier was het voor een man gemakkelijker om haar te zien als iets dat hij bezat, als zijn eigendom.

De suggestie van Simone de Beauvoir dat er een soort mannelijke samenzwering bestaat om vrouwen te onderwerpen, is niet helemaal hoe Michel Foucault het zou zien. Foucault had het over mechanismen waarbij we elkaar allemaal subtiel controleren door de beelden die we creëren en de verhalen die we vertellen. Maar Angela King merkt op dat – hoewel korsetten meestal tot het verleden behoren – we nog steeds veel eisen aan hoe vrouwen eruit moeten zien. Ze moeten zich op een bepaalde manier kleden en gedragen om “gepast” te zijn en om geaccepteerd te worden door mannen (en door andere vrouwen).

Schoenen met hoge hakken zijn bijvoorbeeld nog steeds populair, ondanks dat ze absoluut niet passen bij de natuurlijke vorm van de voet. Korsetten en gordels zijn vervangen door moderne stoffen die flexibeler zijn, maar hoewel flexibeler, zijn de nieuwe stoffen nog steeds vaak bedoeld om het vrouwelijk lichaam te vormen op zo’n manier dat ze vrouwelijke vormen overdrijven op een manier die zogenaamd sympathieker is voor mannen (zoals bodycon jurken).

Dit soort controle van vrouwen is niet beperkt tot mode. In de moderne wereld zijn cosmetische operaties zoals borstvergrotingen en face-lifts toegevoegd aan deze “modellering” van het vrouwelijk lichaam. En Sandra Lee Bartky zegt dat de huid van een vrouw “zacht, soepel, haarloos en glad moet zijn; idealiter zou de vrouwenhuid geen teken van slijtage, ervaring, leeftijd of diepe gedachten moeten verraden. Een hele huidcosmetica-industrie is gebaseerd op vrouwen die dit ideale huidtype proberen na te bootsen. Alleen jeugdige lichamen of lichamen met het uiterlijk van de jeugd worden in onze samenleving als mooi en gewaardeerd beschouwd, maar zoals Efrat Tseëlon opmerkt: “Hoewel zowel mannen als vrouwen veroudering vrezen, wordt verwacht dat de vrouw zoveel mogelijk tegengaat dat ze ouder overkomt.”

Hoewel cosmetica vaak wordt geassocieerd met individuele expressie, plezier en zelfs emancipatie, blijft het idee dat het de “plicht van een vrouw is om mooi te zijn”. Sandra Lee Bartky denkt zelfs dat make-up helemaal geen vorm van zelfexpressie is. Ze zegt dat het “een zeer gestileerde activiteit is die je weinig controle geeft om jezelf uit te drukken” en “een goed opgemaakt gezicht kan een bonus zijn, zoals een kaartje om op een feestje te komen, maar het is altijd een noodzaak om acceptabel te zijn in een sociale of professionele context.”

Angela King sluit haar artikel af met te zeggen dat het veranderen van een vrouw in een “versierd oppervlak” een enorme hoeveelheid discipline vereist en ongemak kan veroorzaken, om nog maar te zwijgen van het gevoel “dat het nooit goed genoeg is” dat vrouwen wordt aangepraat via reclames. “Het promoot een vrouw meer als lichaam dan als persoon. Dit bevestigt haar rol als voornamelijk decoratief.” Natuurlijk kunnen mode- en schoonheidspraktijken over spel en verwennerij gaan, maar de druk om aan bepaalde normen te voldoen, maakt dat vrouwen wel erg hard moeten werken aan hun uiterlijk. Angela King citeert Anne Balsamo die zegt: “Gender is een van de belangrijkste disciplinerende verhalen over hoe het menselijk lichaam eruit zou moeten zien.” Angela King zegt dat het voldoen aan strikte genderverwachtingen “een krachtige vorm van sociale controle is die iemands identiteit zowel weergeeft als beperkt“.